Na myśl o winorośli od razu widzę obraz południowych i południowo-zachodnich europejskich winnic tworzących piękny krajobraz. Jak uprawiać winorośle w naszym kraju? Jakie odmiany wybrać, jak je wykorzystać i jak o nie dbać, aby cieszyć się własnymi owocami? Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź w naszym wpisie.
Winorośl właściwa
Vitis vinifera to roślina znana od tysięcy lat. Uważa się, że owoce winorośli początkowo zbierane były z dziko rosnących roślin od atlantyckich wybrzeży Europy, po zachodnie Himalaje. Uprawę winorośli właściwej rozpoczęto na terenach Turcji, Iraku, Azerbejdżanu i Gruzji, później w rejonie Morza Śródziemnego i dalej na zachód. Podstawowym wyrobem z owoców winorośli jest wino, którego świadome wytwarzanie datowane jest na ok. 7 tys. lat p.n.e. W Iranie odnaleziono naczynia ze śladami tego trunku zabezpieczone żywicą – właśnie z tego okresu.
Na przestrzeni wieków z okazów obupłciowych wyselekcjonowano z okazów obupłciowych. Okazy rozdzielnopłciowe były mniej plenne. Ich uprawa szybko się rozprzestrzeniała, a pierwsze wzmianki pisane pochodzą z dokumentów datowanych na 2400 lat p.n.e. Grecy i Rzymianie zakładali winnice na podbitych przez siebie terenach, a po upadku cesarstwa uprawa winorośli również podupadła. Zmieniło się to wraz z powstawaniem klasztorów, w których mnisi, zakładając winnice, rozwijali techniki ich uprawy.
Winorośl miała ogromne znaczenie w kulturze i religii starożytnego świata. Posiadanie winnic i wina było wskaźnikiem bogactwa.
Wraz z kolonizatorami winorośl właściwa dotarła do Ameryki Północnej i Południowej, stamtąd zaś w drugiej połowie XIX wieku do Europy trafił szkodnik winorośli filoksera winiec, który spustoszył 80% europejskich upraw. Winnice odbudowano poprzez nowe nasadzenia szczepionymi roślinami na podkładkach odpornych na tegoż szkodnika, sprowadzonych z Ameryki. Niestety, ponownie wraz z podkładkami przywieziono mączniaka rzekomego winorośli.
Dopiero w XX wieku uregulowano przepisy dotyczące uprawy tej rośliny, hodowcy bardziej zaczęli stawiać na jakość. Mogli to zrobić dzięki większej dbałości i nowym ulepszeniom technologicznym.
Jak rośnie winorośl właściwa?
Winorośl właściwa to pnącze osiągające do 10 metrów długości i więcej. Posiada zdrewniały pęd i szarą korę. Winorośl czepia się podpór za pomocą widlasto rozgałęzionych wąsów czepnych. Posiada skrętolegle ułożone na pędach liście, które w zarysie są okrągławe, a ich średnica dochodzi najczęściej do około 15 cm. Liście są klapowane (3-5 klap), dłoniasto unerwione, o ząbkowanych brzegach. Górna strona liści początkowo owłosiona, z czasem gładka i zielona. Dolna część liści pokryta jest srebrzystym lub rudawym kutnerem. Rzadko zdarza się, aby liście były całe nagie.
Winorośl kwitnie na przełomie wiosny i lata. Kwiaty zebrane są w zwisające wiechy, które osiągają zwykle do 20 cm długości. Na miejscu kwiatów końcem lata pojawiają się owoce, w postaci kulistej lub owalnej jagody, które w zależności od odmiany mają różną barwę skórki – od jasnej, zielonkawej, poprzez różową, czerwoną, fioletową, do prawie czarnej. Owoce pozostają na roślinie do późnej jesieni.
Odmiany winorośli
Początkiem XXI wyróżnionych było 5 tysięcy odmian winorośli, spośród których 250 jest uprawianych na masową skalę. Odmiany różnią się od siebie wielkością i kolorem owoców, ich smakiem i zapachem, a także potencjalnym poziomem alkoholu, kwasowością, a nawet odpornością na warunki atmosferyczne. Początkowo nowe odmiany pozyskiwane były na podstawie selekcji okazów powstałych wskutek naturalnych mutacji. Dopiero później tworzono nowe odmiany, krzyżując różne gatunki, aby uzyskać te o największej odporności na choroby, szkodniki oraz leprzym przystosowaniu do zróżnicowanych gleb.
Odmiany winorośli podzielić możemy ze względu na pochodzenie, a także ze względu na przeznaczenie. Ten drugi sposób jest najważniejszy, jeśli chodzi o amatorską uprawę winorośli.
Podział winorośli ze względu na przeznaczenie:
Odmiany deserowe – to odmiany o słodkich, przeważnie dużych owocach, chrupiącym miąższu i delikatnej, cienkiej skórce. Ich grona są duże, mają największą wartość handlową.
Odmiany deserowo-winne – odznaczają się wysoką mrozoodpornością, odpornością na choroby i szkodniki, dużą plennością oraz wczesnym dojrzewaniem owoców. Są również bardziej soczyste niż odmiany deserowe.
Amatorska uprawa winorośli
Hodowla winorośli nie jest trudna, nawet w naszym kraju. Należy jednak pamiętać o kilku istotnych aspektach. Po pierwsze, wybierzmy odpowiednią odmianę, po drugie – zapewnijmy odpowiednie warunki glebowe i stanowiskowe, a po trzecie, nie zapominajmy o przycinaniu. To właśnie dzięki przycinaniu możemy liczyć na dorodne owoce.
Jakie miejsce wybrać do uprawy winorośli?
Winorośl to roślina ciepłolubna, dlatego powinniśmy zapewnić jej miejsce nasłonecznione, osłonięte od wiatru. Sadzimy ją przy murach, altanach, pergolach od południowej lub południowo-zachodniej strony.
Winorośl musi mieć podpory, na które będzie mogła łatwo się wspinać. Większość odmian sprzedawanych w szkółkach w naszym kraju jest odpornych na niskie temperatury, jednak przez pierwsze 3 lata od posadzenia można obsypać je ziemią.
Pamiętajmy również o odstępach. Sadząc winorośl przy budynku, czy innej podporze, powinniśmy zachować ok. 70 cm odległości. Sadząc je w rzędzie, odstęp między sadzonkami powinien wynosić 1-2 m w zależności od odmiany. Każda bowiem ma różne tempo wzrostu. Mniejsze odmiany prowadzimy niżej i gęściej, za to te rosnące mocniej, prowadzimy wyżej i szerzej.
Jakie podłoże jest najlepsze do uprawy winorośli?
Winogrono nie ma specjalnych wymagań co do podłoża. Najlepiej czuje się na glebach lekkich, przepuszczalnych, o odczynie obojętnym. Takich, które szybko nagrzeją się wiosną. Winorośle mają duże zdolności przystosowawcze, jednak źle znoszą gleby zalewowe i stagnującą wodę.
Kiedy sadzić winorośl?
Winorośl możemy sadzić od wiosny do jesieni, oczywiście, jeżeli zakupiliśmy sadzonkę rosnącą w pojemniku. Najlepszym terminem na sadzenie winorośli jest jednak wiosna. Sadzimy je tuż po ustaniu ostatnich przymrozków, a w czasie upalnego lata musimy pilnować podlewania, aby roślina była silna.
Cięcie winorośli - jak je wykonywać, aby owoców było jak najwięcej? Dlaczego tak ważne jest prawidłowe cięcie?
Cięcie winorośli nie jest łatwym zadaniem. Należy robić to umiejętnie, ponieważ wpływa to na jakość i wielkość plonów. Cięcie zbyt rzadko może spowodować, że winorośl będzie się nadmiernie zagęszczać, a owoce będą małe, kwaśne i ciężko będzie je wykorzystać. Cięcie zbyt częste i zbyt mocne znów może z kolei całkowicie pozbawić nas jakichkolwiek plonów.
Cięcie powinniśmy wykonywać ostrym sekatorem. Do grubszych pędów możemy używać również piłki ręcznej. Powierzchnia cięcia powinna być jak najmniejsza, a większe powierzchnie powinniśmy zabezpieczyć maścią ogrodniczą, aby zapobiec wnikaniu patogenów przez ranę.
Jaki termin na cięcie winorośli jest najlepszy?
Podstawowe cięcie winorośli przeprowadzamy dwa razy do roku. Po ich wykonaniu dopiero w trakcie sezonu wegetacyjnego tniemy winorośle na owocowanie i prześwietlamy krzewy, aby owoce miały jak najwięcej słońca.
- Cięcie zimowe – najlepszy termin na jego wykonanie to listopad-grudzień. Wycinamy wtedy niezdrewniałe pędy, a resztę sadzonki możemy okryć włókniną i zabezpieczyć system korzeniowy kopczykiem z ziemi. Zapobiegnie to uszkodzeniom w czasie większych mrozów.
- Cięcie wiosenne – wykonujemy końcem lutego lub początkiem marca. Oczywiście pogoda ma ogromny wpływ na termin cięcia, dlatego gdy mamy do czynienia z krótką i ciepłą zimą, możemy je wykonać już na przełomie stycznia i lutego. Najważniejsze jednak jest, aby nie ciąć zbyt późno. Przycinanie w okresie płaczu łozy, czyli wtedy, gdy w roślinie już zaczynają krążyć soki, jest bardzo niebezpieczne. Rany powstałe po użyciu sekatora goją się bardzo powoli i winorośle są wtedy bardzo podatne na zakażenia.
Cięcie sanitarne winorośli
Najpierw usuwamy pędy uschnięte i uszkodzone, jest to cięcie sanitarne.
Cięcie formujące winorośli
Ciecie formujące może się wydawać trudne, jednak należy najpierw poznać podstawową terminologię, która ułatwi nam całą sprawę.
- Pień i ramiona wieloletnie – to zdrewniałe części roślin, są one bezlistne.
- Łoza – jest to zdrewniały pęd drewniejący jesienią i to właśnie z niego wiosną wyrastają latorośle, które są owoconośne.
- Latorośl – to ulistniony, zielony pęd jednoroczny, na którym wytwarzają się kwiaty i owoce. Musimy pamiętać, że tylko latorośle wyrastające z łozy wydają owoce. Latorośl, która wyrasta z wieloletniego pędu, nie daje owoców.
- Pasierby – to pędy, które wyrastają z pąków w kącikach ogonków liściowych. Są one zbędne, dlatego latem w trakcie owocowania powinny być usuwane za pierwszym liściem.
- Wilk – jest to latorośl wyrastająca z wieloletniego pędu. Przeważnie jest usuwany, jednak pozostawienie go ma znaczenie, jeśli chcemy odmłodzić stary krzew.
W zależności od odmiany winorośle wymagają krótkiego, średniego, lub długiego cięcia.
Wyróżnić możemy kilka sposobów formowania winorośli w winnicach. Począwszy od niskiej głowy i jej modyfikacji (Gavot, Guyot), poprzez formy szpalerowe – sznurowe – kordony (sznury skośne, poziome i pionowe). Sznury, w zależności od warunków klimatycznych i od siły wzrostu danej odmiany, mogą być formowane na niskich lub wyższych nóżkach. Sznur skośny idealny jest dla odmian mniej odpornych. Umożliwia przygięcie i zabezpieczenie krzewu na zimę nawet przy zdrewniałej podstawie.
Najbezpieczniejsze w uprawie amatorskiej jest wykonywanie cięcia długiego. W tym sposobie pozostaje na łozie powyżej ośmiu pąków na owocowanie. Plony nie są bardzo obfite, lecz owoce są dorodniejsze. Nie przeciążamy krzewu zbyt dużą liczbą latorośli, a roślina jest mocniejsza. Sznur pionowy zaś, stosowany jest przy sadzeniu winorośli przy budynku.
Uprawiając winorośl amatorsko, często sadzimy je przy altanach i pergolach, w miejscach, gdzie oprócz owocowania zależy nam również na stworzeniu zacisznego i zacienionego kąta. Również wtedy powinniśmy stosować odpowiednie cięcie.
Niska głowa jest tradycyjną formą prowadzenia winorośli. W zależności od tego, jakie warunki klimatyczne panują w danym miejscu, można tworzyć je na niskiej lub wyższej nóżce. Niskie nóżki stosuje się w chłodniejszych rejonach. Krzewy formowane tą metodą prowadzi się przy palikach. Na ich niewielkim pniu pozostawiamy krótkie łozy, najczęściej od 4 do 6 sztuk. Na każdej z nich powinno być od 2 do 3 pąków. Nadmiar zielonych pędów powinno się wyłamywać, aby pozostawić na krzewie od 6 do 12 owocujących latorośli, które związuje się górą, a cały krzew tworzy stożek. Ta metoda jest łatwa do utrzymania.
Typową formą wykorzystywaną przy długim cięciu jest jedno- lub dwuramienny sznur Guyota. Forma ta zapewnia dobre nasłonecznienie i przewietrzenie krzewu, co w naszym klimacie jest bardzo ważne. Dlaczego jeszcze długie cięcie jest dobre? Ponieważ łoza posiada najlepiej wykształcone i najbardziej płodne pąki pomiędzy 6 a 12 węzłem.
Sznury i kordony to kolejne sposoby na formowanie winorośli. Mogą one być jedno- lub dwuramienne, prowadzone na jednym lub dwóch pniach o różnej wysokości.
W tych sposobach formowania wieloletnie fragmenty drewna są przedłużeniem pnia. Nazywane są ramionami, na których rozmieszczone są sęczki z czopami lub z czopami i łozami. W pniu i ramionach roślina gromadzi substancje zapasowe, które umożliwiają latoroślom dobry start wiosną, a także podnoszą ich odporność na niskie temperatury.
Sadząc winorośl przy ścianie, możemy zastosować formę sznura pionowego. W tym wypadku pozostawiamy wysoki pień na ok. 1,5 m. Z pnia wyrastają łozy, które przycinamy w następnym roku, pozostawiając po dwa oczka, z których wyrosną owocujące latorośle.
Bardziej skomplikowane sznury, jak np. sznur Thomery, można stosować, gdy chcemy zasłonić budynek, ogrodzenie itp. W ten sposób uprawiane są winorośle jedynie w uprawach amatorskich.
Cięcie formujące rozpoczynamy praktycznie zaraz po posadzeniu. Zakupione sadzonki skracamy na dwa pąki i niezależnie od tego, jaką formę chcemy uzyskać, w pierwszym roku uprawy zawsze zostawiamy dwa pędy. Formując winorośle w drugim roku, musimy zwrócić uwagę, w jakim stanie jest roślina.
Przy słabszych okazach mocniejszy z dwóch pozostawionych pędów przycinamy, pozostawiając dwa pąki, a na drugim pędzie pozostawiamy jeden pąk. Jeżeli mają podobną grubość, przycinamy je tak samo, czyli nad 1-2 oczkiem.
Gdy rośliny są mocniejsze, a ich pędy na 1 m wysokości mają już ok. 6 mm grubości, już w drugim roku możemy uformować pień. Przycinamy wówczas pęd na wysokości 70-80 cm, powyżej drutów nośnych. Latem możemy pozostawić na roślinie ok. 3-4 latorośle, które staną się łozami w trzecim roku uprawy.
Przy bardzo dobrej kondycji krzewu już w drugim roku uprawy możemy uformować pień wraz z ramieniem. Pędy przycinamy na wysokość 1,5 m nad ziemią i przyciągamy je do rusztowania. Latem pozwalamy na rozwój do latorośli. Pozostałe należy usunąć.
Cięcie na owocowanie
Cięcie na owocowanie wykonujemy na przedwiośniu. W naszych warunkach takie cięcie przeprowadzane jesienią jest niebezpieczne. Jesienią możemy wstępnie usunąć najgrubsze części roślin, które nie będą przydatne w następnym roku. Wiosną usuwamy przemarznięte pędy i skracamy zdrewniałe łozy. Tym cięciem regulujemy również wielkość i jakość plonów. Łozy skracamy, pozostawiając na niej 6-8 pąków przy odmianach plennych, 10-12 pąków przy odmianach mniej plennych. Na ilość pąków wpływ ma również wielkość owoców. Odmianom o dużych owocach pozostawiamy 4-6 pąków na łozach, a odmianom wytwarzającym małe owoce 10-15 pąków. Przeważnie stosuje się zasadę, że na jedną latorośl przypadają 2 grona.
Cięcie odmładzające
Cięcie odmładzające jest to bardzo ważny zabieg, który utrzymuje roślinę w niezmienionej formie przez bardzo długi czas. Z biegiem lat czopy starego drewna wytwarzają coraz to słabsze łozy, a tym samym owocowanie jest również coraz słabsze. Jak wykonujemy cięcie odmładzające? Na roślinie pozostawiamy pęd lub dwa, które wyrosły z pnia jak najbliżej nasady ramienia. Łozę przycina się na odpowiednią długość, pozostawiając kilka pąków, i zastępuje się nią stare ramię, które zostaje usunięte.
Cięcie winorośli w okresie wegetacji
Takie cięcie winorośli należy przeprowadzać w połowie maja lub na początku czerwca. Po pierwsze jest to okres, kiedy mamy pewność, że nie będzie już przymrozków, a po drugie widzimy, na których latoroślach powstaną owoce. Te, które nie zawiązały pąków kwiatowych, należy usunąć, aby nie nadwyrężać rośliny. Pozostawiamy jedynie te latorośle bez owocostanów, które mogą nam posłużyć jako pędy zastępcze, do odbudowy formy prowadzenia winorośli w następnym roku. Dobrym sposobem na obfite plony jest również usuwanie nadmiaru kwiatostanów. Roślina nie wysila się wtedy, a pozostawione grona są większe i smaczniejsze.
Cięcie pasierbów, czyli pędów przedwczesnych, wykonujemy, gdy są jeszcze małe. Możemy je również wyłamywać. Powinny mieć ok. 5-7 cm długości. Możemy pozostawić na nich jeden liść, jednak przy prowadzeniu winorośli nisko w formie krzaczastej należy je bezwzględnie usuwać, ponieważ dodatkowo zagęszczają i zacieniają krzew. Pamiętajmy o wczesnym wykonaniu tego zabiegu, ponieważ gdy wyrosną zbyt długie, możemy uszkodzić pąki właściwe przy ich usuwaniu.
Kolejnym zabiegiem wykonywanym w czasie trwania wegetacji jest uszczykiwanie wierzchołków latorośli. Hamujemy tym samym ich wzrost i powodujemy, że więcej soków wraz ze składnikami odżywczymi trafia do kwiatostanów. Ten zabieg wykonujemy bezpośrednio przed kwitnieniem. Należy o tym pamiętać szczególnie przy odmianach o silnym wzroście.
Winorośle warto również ogławiać. Co ma na celu ogławianie? Jest to czynność, która przyspiesza drewnienie latorośli, a wykonuje się ją w trakcie owocowania, gdy owoce nabiorą odpowiedniej dla danej odmiany wielkości. Ogławianie wpływa pozytywnie na zimowanie roślin i – co ważne – na doświetlenie krzewu. Nie możemy jednak robić tego zbyt wcześnie, aby nie pobudzić do wzrostu pasierbów, ani zbyt późno, bo nie przyniesie ono zbyt dużych efektów. Na latorośli powinno zostać ok. 6-10 liści powyżej ostatniego grona.
Końcem okresu owocowania możemy również obrywać liście. Obrywać należy jednak tylko te przebarwione, które zaprzestają już asymilacji. Doświetlimy i przewietrzymy ponownie krzew. Zdrowe zielone liście biorą jeszcze udział w procesie fotosyntezy i pozostawiając je, mamy pewność, że owoce ładnie dojrzeją.
Podsumowując, w uprawie winorośli najważniejsze jest odpowiednie i ciepłe miejsce oraz umiejętne przycinanie krzewów. Mam nadzieję, że choć w niewielkim stopniu przybliżyłam Wam tajniki uprawy tej rośliny. W kolejnym artykule postaram się przekazać Wam informacje o chorobach i szkodnikach nękających winorośle oraz sposobach na ich zwalczanie i zapobieganie.
